VU LAN VÀ ĐỊA NGỤC
TRONG TÂM THỨC MỖI NGƯỜI
Tâm Minh Vương Thúy Nga
Mỗi mùa Vu Lan về, chúng ta thường nghĩ đến và kể cho nhau nghe về Mục Liên Thanh Đề, người mẹ nghiệp chướng nặng nề của ngài Mục-kiền-liên và thương hại cho bà đă bị đọa vào địa ngục, khi vừa đưa bát cơm vào miệng th́ cơm đă hóa thành than hồng cháy đỏ, bụng đói mà không sao ăn được v.v... Câu chuyện xưa c̣n đó, nhưng có một điều chúng ta có quên không? Đó là: địa ngục ấy vẫn hiện tiền trên thế gian này, trong cơi đời này. Nhiều người trong chúng ta cũng đă từng trải qua thảm cảnh ấy: bưng chén cơm ngon lành lên ăn, nhưng ăn không vô v́ lửa thù hận, lửa đố kỵ, lửa nghi kỵ, lửa ghen ghét, lửa cố chấp v.v... đang bừng cháy trong tâm, phải không bạn? Đó chính là địa ngục trong tâm thức của mỗi người chúng ta; hôm nay, nhân mùa Vu lan, chúng ta thử t́m hiểu về địa ngục ấy.
Chúng ta thường nghe nói: “Khi tham sân và chấp thủ nổi dậy th́ trăm ngàn cửa địa ngục mở ra trước mắt” hay “một niệm sân nổi lên, đốt cháy cả rừng công đức”. Như vậy câu hỏi: “Địa ngục có hay không? Nếu có th́ cảnh giới ấy ở đâu?” rơ ràng đă được trả lời rồi, phải không bạn?
Địa ngục là nơi thọ nghiệp của những chúng sanh tạo nhân tham lam, sân hận và si mê. Có người bị ba thứ độc dược này khống chế và sai sử, luôn sống trong những toan tính, những âm mưu thâm độc để hại người rồi để lo sợ bị người hại và từ đó ăn không ngon, ngủ không yên, sống trong ác mộng; cuộc đời bỗng dưng thành địa ngục, triền miên đau khổ phiền năo, đó cũng là nguyên nhân của luân hồi trong ba đường ác. Nói là ba thứ độc nhưng nguyên nhân cũng là thứ độc tưởng như “thường t́nh” nhất, đó là THAM - đầu mối của mọi lỗi lầm đáng tiếc. Thật vậy, con người khi tham mà không được toại nguyện th́ hay nổi SÂN và khi tham, sân đă chế ngự tâm ta th́ ta không c̣n kiểm soát được lời nói, ư nghĩ và việc làm nữa, tâm trở nên bất an, náo động và hỗn loạn (biểu hiện của SI), nói những lời không nên nói, làm những việc không đáng làm, tư tưởng xấu xa đen tối, nói cách khác, ta đang ở trong cảnh giới địa ngục vậy.
Tại sao tham? Làm sao để chế ngự tham, sân, si? - Tham là v́ quá ích kỷ, chỉ biết thương ḿnh, chỉ nghĩ tới ḿnh, cái ǵ cũng ‘Tôi’ và ‘của tôi’. Bao nhiêu công sức, trí óc đều tập trung lo cho cái ‘Tôi’ và cái ‘của tôi’: Tôi phải giàu, tôi phải giỏi, con tôi phải hạnh phúc v.v... Suy cho cùng, ngay cả t́nh mẫu tử có khi cũng chỉ là một dạng đặc biệt của ḷng tham, nói theo danh từ Phật học là do “chấp ngă” (chấp là có một cái ‘Tôi’). Thật vậy, đă có những bà mẹ thương yêu con ḿnh đến nỗi phải giết con của người khác (để cướp ngôi vua chẳng hạn); có những bà mẹ hành hạ con người khác không chút thương xót để phục vụ cho con ḿnh tối đa; có những bà mẹ thương con bằng cách ép buộc nó đi theo con đường ḿnh chọn, bất chấp nguyện vọng, chí hướng, tâm tư, t́nh cảm của con, v.v...
Sự bành trướng của cái ‘Tôi’ là cái ‘của tôi’. Nhân danh ‘quê hương tôi’, ‘gia đ́nh tôi’, ‘đất nước tôi’, ‘đảng phái tôi’, v.v... người ta đă gây ra biết bao nhiêu là lỗi lầm, tội ác? Thật vậy, tham sân si quả đă xâm chiếm hành tinh chúng ta: Tham tiền, tham địa vị, danh vọng, tham mở rộng thị trường, phát triển quân sự, bành trướng thế lực chính trị, v.v... Chúng ta sẽ không ngạc nhiên khi một ngày nào đó thế giới này bốc lửa, nếu chúng ta cứ để cho tham, sân, si cháy bùng hay cháy ngầm trong ḷng mỗi người, mỗi phe nhóm, mỗi đảng phái, mỗi quốc gia, v.v... Quả đất này rồi sẽ nổ tung khi 3 cái rễ lớn của tâm tự ngă tham, sân, si khoét sâu vào ḷng nó.
Muốn loại bỏ tham, sân, si, ta cần phải huấn luyện tâm ḿnh, v́ một cái tâm thiếu huấn luyện luôn luôn dính mắc vào ưa - ghét, lấy - bỏ: Nắm giữ cái ưa thích, xua đuổi cái ghét bỏ, luôn phản ứng với mọi chuyện xảy ra trong chiều hướng ấy, đó là một cái tâm ‘mất quân b́nh và mỏi mệt’. Muốn đưa tâm về trạng thái quân b́nh và thảnh thơi ban đầu, ta phải đối diện với những tư tưởng, t́nh cảm và cảm giác của chính ḿnh, phải quan sát một cách đơn thuần những ǵ đang xảy ra trong tâm ta khi chúng vừa khởi lên với một thái độ khách quan, không phê phán, đánh giá, tự hào hay xấu hổ v.v... và không can thiệp vào những ǵ đang xảy ra. Nói cách khác là ta phải thực tập chánh niệm trong mọi lúc và ở mọi nơi vậy. (Thực tập chánh niệm là ư thức rơ ràng ḿnh đang làm ǵ, nói ǵ, nghĩ ǵ. Ví dụ: khi đi biết là ḿnh đang đi, khi ăn cơm biết là ḿnh đang ăn cơm, khi giận, biết là ḿnh đang giận, v.v...)
Khi việc tu tập về sự quan sát đơn thuần này được phát triển và tiến bộ, chúng ta sẽ đối diện với tư tưởng và cảm giác của ḿnh cũng như với hoàn cảnh và với tha nhân một cách khách quan, không c̣n bị tham ái, chấp thủ và sân hận chi phối. Danh từ nhà Phật hay gọi là “đối cảnh mà không khởi niệm” vậy. Từng bước, chúng ta sẽ loại dần 3 thứ độc tham, sân, si ra khỏi tâm ḿnh để thật sự có an lạc và giải thoát. Một cách tích cực hơn, như trong Duy thức dạy, ta phải tu tập thường xuyên 3 thiện tâm: Vô tham, vô sân và vô si. Vô tham biểu lộ qua sự ‘ít muốn và biết đủ’, ḷng độ lượng, không dính mắc, và bố thí; vô sân biểu lộ qua tâm từ (đem vui), tâm bi (cứu khổ), nhẫn nhục, tha thứ, hỷ xả; và vô si biểu lộ qua sự tỉnh thức, hiểu biết, nh́n mọi sự vật, hiện tượng và cả con người một cách như thật (như - nó - là) không thành kiến, không tham đắm, cũng không xua đuổi.
Ngày nay, con người đua nhau đi t́m các hành tinh mới, t́m hiểu mặt trăng, hỏa tinh, v.v... đua nhau chế tạo vũ khí hạt nhân, hơn thua nhau trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị... nhưng lại quên một điều vô cùng quan trọng: Ấy là sự hiểu biết sâu sắc về nội tâm ḿnh. Chiến tranh thế giới, hiểm họa lớn nhất của hành tinh chúng ta, phải chăng chỉ là sự biểu hiện của tham, sân, si, của lương tâm con người dưới một h́nh thức vi tế hơn? Chỉ có cách quay về với nội tâm, t́m hiểu chính ḿnh, tu tập để loại bỏ ác tâm th́ nhân loại mới có thể tự cứu ḿnh ra khỏi họa diệt vong do tham, sân, si gây ra, và mỗi người chúng ta mới không bao giờ phải đọa vào địa ngục của 3 độc do chính ḿnh dựng lên để nhốt ḿnh mà thôi.
Cầu mong cho chúng ta và tất cả loài hữu t́nh sớm thức tỉnh để đừng ai phải trở thành một Thanh Đề với chén cơm hóa thành than đỏ, đừng ai bị đau khổ v́ cô đơn trong địa ngục “ngă mạn”, đừng ai bị lạnh lẽo v́ tự giam trong tháp ngà thành kiến và cố chấp của ḿnh (cũng là một loại địa ngục ở trần gian), đừng ai tự cho ḿnh là “ḥn núi cao” để khỏi bơ vơ v́ không có t́nh bạn chân thật, và đừng ai v́ “cái tôi” mà phải hy sinh cái “chúng ta” hay cái “mọi người” để tất cả chúng ta được sống chung trong hoà thuận, tin yêu, vui vẻ trên “hành tinh xanh” này.