Thư ṭa soạn số 92
(tháng 07.2019)
|
Thư ṭa soạn số 92
(tháng 07.2019)
CHÂN THỰC VÀ GIẢ DỐI
Phương tiện kỹ thuật càng tinh xảo, con người càng dễ đi đến chỗ dối ḿnh, dối người, hại ḿnh, hại người, một cách tự nhiên, đến độ ḷng chẳng có chút cắn rứt nào khi đă lỡ tạo ra những hậu quả xấu, làm khổ đau, thậm chí tổn hại đến sinh mệnh của kẻ khác.
Đa phần sự dối gạt, lừa đảo xuất phát từ ḷng tham lam lợi lộc, danh vọng, quyền bính; nhưng trong một số trường hợp, có những người chỉ nói dối, làm dối, v́ kỹ thuật khéo léo, “làm giả như thật,” đă cho phép, khuyến khích họ thi triển kỹ năng của họ, và lấy sự thi triển này làm điều thú vị trong cuộc sống. Ở trường hợp đặc biệt khác, kẻ nói dối v́ lớn lên trong môi trường cần nói dối (như trong thương trường, quảng cáo chẳng hạn), đă nói khuếch đại, nói khoa trương, nói quá sự thật, nói để tô điểm nâng cao tự thân và món hàng muốn rao bán, nói sao cho lợi ḿnh và tập đoàn, tổ chức của ḿnh. Dối lâu thành thói quen, thành đặc tính, đến độ chính kẻ nói dối cũng tin tất cả điều dối đều là thật. Cũng bởi chính ḿnh tin như thế, lời nói ra rất khẳng khái, nghe tựa như lời chân thực xuất phát từ con tim, khiến cho hàng trăm, hàng ngh́n, thậm chí cả triệu người tin theo. Thành công trong sự nói dối như thế, kẻ nói dối hài ḷng, thỏa măn, không ngại ngùng chi để tiếp tục nói dối, dối liên tục, triền miên… trước quần chúng, thiên hạ.
Hậu quả của sự dối trá như thế nào th́ qua kinh nghiệm tự thân, cũng như qua sách vở, lời dạy của cổ nhân, thánh hiền, giáo chủ các tôn giáo… mọi người đều đă biết. Dối nhỏ, hại nhỏ; dối lớn, hại lớn. Không sao lường được hậu quả và sức lan truyền, tác hưởng của nó.
Người thực hành lời dạy của bậc chánh giác, luôn tôn trọng sự thực; và đạo lư của bậc chánh giác thường được mệnh danh là “đạo như thật.”
Người áp dụng “đạo như thật” trong đời sống, lấy sự chân thực làm nền tảng. Tính cách chân thực ấy đă được đức Thế Tôn minh thị và hướng dẫn thực hành bằng Bát Chánh Đạo — Con Đường Chánh Tám Ngành (1): đặt tất cả quan kiến, tư duy, ư niệm, lời nói, hành động, năng lực, và sức tập trung vào con đường chân thực, thánh thiện. Có thể hiểu là đặt chân lên con đường ấy là đặt chân lên con đường mà các Thánh giả đă đi qua: con đường thoát ly khổ đau sinh-tử, chứng nhập niết-bàn.
Tám Ngành đều quan trọng, nhưng ngành về lời nói (Chánh Ngữ: nói năng chân chánh) là mặt biểu hiện dễ nghe, dễ cảm nhận nhất trong sinh hoạt, quan hệ hàng ngày. Lời nói thốt ra tác động rất nhanh và trực tiếp đến người nghe, cho nên người xưa thường nhắc “uốn lưỡi bảy lần trước khi nói” là ư khuyên nên cẩn trọng cái miệng, thận trọng lời nói, v́ nó có thể hại ḿnh, hại người (2). Ngày nay, người ta dùng bàn phím điện thoại hay máy vi tính để gơ, gửi lời nói, tin nhắn, h́nh ảnh qua Twitter, Facebook, Youtube, Snapchat, Google+, LinkedIn… đến hàng triệu người khác trong nháy mắt. Nhanh cấp kỳ như vậy th́ càng nên cẩn trọng hơn, v́ một khi lời nói hay tin nhắn đă buông ra rồi, khó mà rút lại được – dù sau đó có sửa lại đi nữa, phát ngôn ban đầu cũng đă lan đi khắp nơi rồi, biết đâu lại chẳng tác động, khơi mào cho một loạt những người tự tử, thúc đẩy cầm súng giết người hàng loạt, khởi động một cuộc chiến thảm khốc, hoặc gieo rắc thảm họa cho một số người nào đó không biết mặt biết tên.
V́ vậy đối với việc thông tin, truyền thông, hay giao tiếp bằng lời nói hàng ngày, người học Phật nhất thiết phải thực hành Chánh Ngữ; và không thể không biết về Chánh Ngữ mà Đức Phật đă dạy cụ thể như sau: “Và này các Tỷ-kheo, thế nào là chánh ngữ? Này các Tỷ-kheo, chính là từ bỏ nói láo, từ bỏ nói hai lưỡi, từ bỏ nói lời độc ác, từ bỏ nói lời phù phiếm.” (3) Bốn điều Đức Phật dạy “từ bỏ” trong Chánh Ngữ, cũng chính là bốn dạng nói dối của giới thứ Tư (4) trong Năm Giới nền tảng của người phật-tử tại gia (5).
Đối với Chánh Ngữ, không những chính bản thân người con Phật thực hành mà c̣n phải khuyến khích người khác làm theo; không những thực hành Chánh Ngữ, c̣n phải tránh xa kẻ nói dối, không ủng hộ nói hùa theo kẻ xảo ngôn, ngụy ngữ.
Đối với giới Vọng Ngữ, người con Phật không tự ḿnh nói dối, không xúi giục người khác nói dối, cũng không nghe người khác nói dối mà tán trợ, vui theo. Trong Năm Giới căn bản, cả ba h́nh thái: tự làm, xúi người làm, vui theo việc người làm, đều là phạm giới (6).
Nghiệm xét từ những lẽ trên, người con Phật trong giao tiếp với con người, xă hội, phải luôn tôn trọng sự thật, nói lời chân thật: không v́ danh lợi mà nói lời xu nịnh người quyền thế; không v́ an toàn và lợi ích cá nhân mà ca tụng, tâng bốc đảng phái chính trị xấu-ác; không v́ cảm tính riêng hoặc chạy theo phong trào mà ca tụng hoặc bênh vực những lănh tụ không xứng đáng; không v́ bảo vệ vị thế, tài sản của ḿnh mà ngoảnh mặt với sự thật, quay lưng trước thống khổ vô vàn của sinh dân.
Không sống với sự thật th́ thường là sống dối. Ngợi ca, ủng hộ người ngoa ngụy dối trá, chính là ṭng phạm của dối trá.
Người con Phật chân chính sống với giáo lư như thật, không sống với hư ngụy, giả dối.
California, ngày 22 tháng 6, năm 2019
Vĩnh Hảo
__________________
(1) C̣n gọi là Bát Thánh Đạo hay Bát Thánh Đạo Phần (Pàli: Ariyaṭṭhaṅgikamagga), Con đường Thánh Tám Ngành (The Noble/Holy Eightfold Path) gồm: Chánh Kiến (Right View/Understanding), Chánh Tư Duy (Right Thinking), Chánh Ngữ (Right Speech), Chánh Nghiệp (Right Action), Chánh Mạng (Right Livelihoood), Chánh Tinh Tấn (Right Effort), Chánh Niệm (Right Mindfulness), và Chánh Định (Right Concentration).
(2) “Bệnh tùng khẩu nhập, họa tùng khẩu xuất,” bệnh tật là từ ăn uống mà vào, tai họa là từ lời nói mà ra.
(3) Kinh Tương Ưng Bộ, Thiên Đại Phẩm, Chương I, Mục 8, Phân Tích, Tương Ưng Đạo, HT. Thích Minh Châu dịch.
(4) Năm Giới của người phật-tử tại gia: giới sát sanh, giới trộm cắp, giới tà dâm, giới nói dối và giới uống rượu. Giới ở đây có nghĩa là ngăn ngừa, pḥng hộ. V́ vậy nói “giới nói dối” có nghĩa là ngăn ngừa, không làm việc nói dối. “Chức năng của giới là pḥng hộ căn môn, tức ngăn ngừa những pháp bất thiện khởi lên làm phương hại đến các phẩm tính thiện căn.” (Tuệ Sỹ, Thắng Man Giảng Luận, Chương III: Bồ Tát Giới, Tiết 1: Bồ Tát Tâm Địa Giới).
(5) Giới thứ Tư trong Năm Giới là Giới Nói Dối. Giới Nói Dối được nói rơ trong Sa Di Luật Nghi Yếu Lược, Chương Trước: Phần Giới Luật – HT. Thích Trí Quang dịch, như sau: “Nói dối có bốn. Một, nói dối trá, là phải bảo trái, trái bảo phải, thấy nói không, không nói thấy, dối trá không thật vân vân. Hai, nói thêu dệt, là trau chuốt lời nói phù phiếm, từ ngữ hoa mỹ khúc nhạc diễm lệ, lời ca t́nh tứ, dắt dẫn dục vọng, tăng thêm sầu bi, làm đăng tâm chí của người vân vân. Ba, nói thô ác, là nói thô tục, độc ác, mắng chửi người vân vân. Bốn, nói hai lưỡi, là đến người này nói người kia, đến người kia nói người này, ly gián ân nghĩa, khêu chọc và xúi bảo cho họ đấu nhau, tranh nhau vân vân. Cho đến trước khen sau chê, mặt phải lưng trái, chứng vào tội người, rêu rao lỗi người, đều thuộc loại vọng ngữ.”
(6) Ngoại trừ trường hợp phải v́ phương tiện mà nới lỏng (khai), cho phép tạm thời không giữ giới đó trong thời gian và hoàn cảnh đặc biệt nào đó. Ví dụ, bác sĩ bảo cần phải uống rượu thuốc để trị bệnh nan y, bệnh nhân phật-tử được phép uống rượu thuốc, nhưng khi hết bệnh, phải ngưng; nếu lạm dụng v́ lư do “phương tiện” mà tiếp tục uống rượu th́ phạm giới. Ví dụ khác, về nói dối, trong Sa Di Luật Nghi Yếu Lược cũng có ghi: “Ngoài ra, vọng ngữ v́ cứu hoạn nạn cấp bách cho kẻ khác, phương tiện quyền biến, từ bi mà ích lợi, cứu giúp, th́ không phạm.”