|
Định dịch bài thơ Xuân Văn của Vua Trần Nhân Tông (1258 – 1308)
Tâm Thường Định
Ngài là một vị vua anh minh lỗi lạc, một nhà văn hóa lớn, một thi sĩ uyên thâm, một thiền sư đắc đạo, và hơn hết Ngài là vị Tổ Thiền tông Việt Nam. Ngài sáng lập ḍng Thiền Trúc Lâm Yên Tử lúc ngài 41 tuổi sau khi nhường ngôi lại cho con là Vua Trần Anh Tông (1276-1320). Trong những thi phẩm của Ngài, thơ xuân chiếm một phần rất lớn. Một trong những bài thơ đó là bài “Xuân văn”. Có lẽ Ngài chỉ mượn cảnh mùa xuân để diễn đạt sự chứng ngộ của Ngài. Mà sự chứng ngộ của riêng Ngài th́ làm sao kẻ phàm phu tục tử như chúng ta có thể thấu triệt được. Bài thơ như sau:
XUÂN VĂN Niên thiếu hà tằng liễu sắc không, Nhất xuân tâm sự bách hoa trung. Như kim khám phá Đông hoàng diện, Thiền bản, bồ đoàn khán trụy hồng.
(Dịch nghĩa: Khi c̣n trẻ (chúng ta/nhà Vua) chưa từng hiểu rơ “sắc” với “không” / Mỗi khi xuân đến vẫn xao xuyến/gửi ḷng trong trăm hoa / Ngày nay đă khám phá/nhận diện được bộ mặt của Chúa xuân / Ngồi trên nệm cỏ/bồ đoàn nhà thiền ngắm cảnh hoa hồng rụng). Bài thơ này đă có nhiều người dịch, ví dụ:
Xuân Muộn Tuổi trẻ chưa tường không với sắc, Ḷng xuân măi vướng với trăm hoa; Nay đà hiểu hết được lẽ thật, B́nh thản ngồi trông bóng xuân qua. (Phan Thành Khương dịch)
Xuân Muộn Tuổi trẻ chưa tường lẽ sắc không, Xuân sang, hoa nở, rộn tơ ḷng. Chúa xuân nay đă thành quen mặt, Nệm cỏ ngồi Thiền ngó rụng hồng. (Trích từ bài của Nguyễn Công Lư)
Nhưng có lẽ chúng tôi thích nhất là lối dịch rất thoát của Ôn Trúc Lâm.
CUỐI XUÂN Thuở bé chưa từng rơ sắc không, Xuân về hoa nở rộn trong ḷng. Chúa Xuân nay bị ta khám phá, Thiền bản, bồ đoàn, ngắm cánh hồng. (Ḥa thượng Trúc Lâm dịch - Trích từ bài của thầy Thích Thông Huệ)
Riêng cá nhân chúng tôi, th́ cũng định dịch ra như sau:
XUÂN QUA Tuổi trẻ chưa tường tỏ sắc không Tâm xuân vừa đến trăm hoa ḷng Bây chừ hiểu rơ thềm chân lư An nhiên tĩnh tọa cánh hồng rơi.
Đọc qua, đọc lại vẫn chưa diễn đạt những ǵ Sư Tổ muốn nói, rồi lại đổi thành:
XUÂN RĂI Tuổi trẻ chưa tường tỏ sắc không Tâm xuân vừa đến trăm hoa ḷng Chúa Xuân hiện hữu thừa chân lư Giường Thiền tĩnh tọa thấy hồng rơi. (Tâm Thường Định dịch)
Bài thơ này được cư sĩ Nguyên Giác dịch ra tiếng Anh là:
When I were young, I did not understand the existence and the emptiness. Now the spring flowers bloom, and I am blissful to see clearly the face of the spring. From the Zen bed, sitting on a grass mat, I keep watching the falling roses.
Rồi chúng tôi theo gót anh cũng mạo muội dịch ra tiếng Anh như sau:
Spring Perspective The young don’t understand existence or emptiness Their inner spring arrives and hundreds of flowers start to bloom A clear understanding and realization of the true path arises Sitting and reflecting on the falling of the rose petals. (Phe Bach translated)
Nhưng cũng chưa hài ḷng lắm, nên dịch lại là:
The Inner Spring When I was young, I didn't quite understand existence or emptiness The spring comes and I am still excited as hundreds of flowers start blooming Now, realizing the inner spring is always here; it is the true path Sitting on the Zen mat acknowledging the falling of the rose petals. (Phe Bach translated)
Nói tóm lại, chúng ta không thể thấu triệt được những ǵ đă chứng ngộ, là bát nhă, là tinh thần Bồ tát Đại thừa của vị Thiền Sư đắc đạo. Hay như Thầy Thông Huệ nhấn mạnh:“Thuở bé chưa từng rơ sắc không / Xuân về hoa nở rộn trong ḷng”: Thuở bé là lúc c̣n non tuổi đời, cũng là khi c̣n ấu thơ về đạo lư. Nhân một ngày xuân đi dạo trong vườn thượng uyển, Thái Tử thấy trăm hoa đua nở tỏa hương ngào ngạt. Chưa thấu hiểu lư Bát Nhă, chưa rơ thể tánh không của các pháp, Thái Tử ngỡ thân tâm cảnh đều thật có. Ư thức chấp ngă chấp pháp mạnh mẽ, nhất là trong điều kiện thuận lợi về vật chất, Ngài làm sao tránh khỏi rộn ràng xao xuyến khi thấy cảnh xuân về?” Mà cá nhân chúng tôi, ở tuổi tam thập nhi lập, th́ làm sao dịch cho hay được. Ḿnh bị giới hạn những cái ǵ ḿnh đang là. Cho nên, mặc dù tất cả chúng ta có ư nghĩ tốt, nhưng dịch những bài thơ thiền đă được chứng ngộ như vậy th́ chúng ta chưa đạt được, nên chúng ta hăy để nguyên như vậy:
XUÂN VĂN Niên thiếu hà tằng liễu sắc không, Nhất xuân tâm sự bách hoa trung. Như kim khám phá Đông hoàng diện, Thiền bản, bồ đoàn khán trụy hồng.
Sacramento, cuối Đông 2011
Tham Khảo: 1. Nguyễn Công Lư, Trần Nhân Tông với cảm hứng mùa xuân. Giáo Ngộ Online. http://giacngo.vn/PrintView.aspx?Language=vi&ID=5B4250 2. Phan Tấn Hải, Trần Nhân Tông - Đức Vua Sáng Tổ Một Ḍng Thiền, Nguyên Giác dịch và b́nh. Thư Viện Hoa Sen http://www.thuvienhoasen.org/D_1-2_2-134_4-12424_5-50_6-1_17-39_14-1_15-1/ 3. Phan Thành Khương, Mùa Xuân, Lại (*) Đọc Thơ Xuân Của Hoàng Đế Trần Nhân Tông (1258 – 1308). Văn Chương Việt. http://www.vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=17424 4. Thích Thông Huệ, Bài thơ XUÂN VĂN của Điều Ngự Giác Hoàng - Trần Nhân Tông. Thư Viện Hoa Sen. http://www.thuvienhoasen.org/D_1-2_2-137_4-9805_5-50_6-1_17-41_14-1_15-1/
|